Arşiv Okumalarında Hicri Ayların Kısaltmaları ve Genel Bilgiler

Osmanlıcada Hicri aylar için ve resmi metinlerde kullanılan kısaltmalar şöyledir:

• Muharrem: م (M.)
• Safer: ص (S.)
• Rebiü’l-evvel: را (RA.)
• Rebiü’l-ahir: ر (R.)
• Cemaziye’l-evvel: جا (CA.)
• Cemaziye’l-ahir: ج (C.)
• Receb: ب (B.)
• Şa’ban: ش (Ş.)
• Ramazan: ن (N.)
• Şevvâl: ل (L.)
• Zilkade: ذا (ZA.)
• Zilhicce: ذ (Z.)

Notlar:

• Tarihlerde Hicri aylar yazılırken (uzun ya da kod halinde) nokta kullanılmaz.
• Rûmî aylarda kısaltma kullanılmaz, sadece Hicri aylar için kısaltmalar geçerlidir.
• Bazı ayların ilk harfi (Muharrem, Safer, Şa’ban) kod olarak alınmıştır.
• Bazılarının son harfi (Receb, Ramazan, Şevvâl) kod olarak kullanılmıştır.
• İki kelimelik aylar, ilk kelimenin ilk harfi + ikinci kelimenin ilk harfi ile kodlanmıştır (Rebiü’l-evvel → RA, Cemaziye’l-evvel → CA).
• Diğer aylar ilk harfleriyle kodlanmıştır (Rebiü’l-ahir → R, Cemaziye’l-ahir → C, Zilhicce → Z).

Ek Bilgiler:

• Hicri ayların ilk günü için “Gurre”, son günü için “Selh” ifadesi kullanılır.
• Bazen ayın sonu için “Gayet” ve “Nihayet” kelimeleri de kullanılır.
• Ay içindeki bölüm adlandırmaları:
  • İlk 10 gün: Evail
  • İkinci 10 gün: Evasıt
  • Son 10 gün: Evahir

Tarih Yazımında İfadeler:

• Tarihlerin solunda yazan dikey uzun çizgi, “fî” anlamındadır.
  • Bazı metinlerde “fî” açık yazılırken bazılarında sadece uzun bir elif şeklinde görülür.
• Yıl bilgisinin altındaki yatay çizgi “sene” anlamındadır.

Yıl Yazımında:

• Arşiv belgelerinde genellikle iki basamaklı yıllar Hicrî 13. yüzyıl için kullanılır.
  • Örn: “Fî 15 Ramazan sene 45” ifadesindeki “45”, Hicrî 1245 yılıdır.

Not: Nadiren de olsa böyle kodlu yazılan tarihlerde ay adından önce “min ( من )” ibaresi de görülür.

• Örn: “Fî 23 min Safer sene 1184”

Ekstra:

• Osmanlı döneminde askerlere maaş verilen 3 aylık dönemler vardı. Bunlara ayrıca değine verilecektir.

Rûmî Aylar:

Rûmî yıl Mart ayıyla başlar. Sırasıyla:

• Mart, Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül, Teşrînevvel, Teşrînisani, Kânûnevvel, Kânûnusani, Şubat.

1945’e kadar miladi takvimde de bu adlar kullanılmıştı. 10 Ocak 1945’te:

• Teşrînevvel → Ekim
• Teşrînisani → Kasım
• Kânûnevvel → Aralık
• Kânûnusani → Ocak adını almıştır.

Zafer SIK, Hazine-i Evrak Rehberi’nden alıntıdır (uyarlanmıştır)