Osmanlı Elkabları Kategorileri

Osmanlı Devleti’nde elkap, yüksek rütbeli devlet adamları, askerî komutanlar, ilmiye mensupları ve önemli şahsiyetler için kullanılan resmî ve ihtiram dolu unvanlardır. Bu unvanlar, kişilerin makamını, görevini ve padişah nezdindeki itibarını yansıtan anlam yüklü ve edebî ifadelerdir.

Elkaplar sadece süsleyici ifadeler değil; aynı zamanda hiyerarşiyi, resmî protokolü ve toplumsal konumu belirten unsurlardır. Arapça ve Farsça’dan gelen zarif deyimlerle oluşturulmuş bu unvanlar, göreve, dine ve bölgeye göre değişiklik gösterirdi.

Bu uygulama, Osmanlı arşivlerinde yer alan bu tarihî elkabları derli toplu bir şekilde sunmayı, kolayca keşfetmeyi ve araştırmayı amaçlamaktadır.

Görev	Açıklama	Elkab
Sadrazam	Osmanlı devletinin en yüksek idarî makamı.	Düstur-ı ekrem, müşîr-i efham, nizamü’t-timâm, enîsü’d-devleti’l-kâhire, celîsü saltanatı’z-zâhire, müdebbir-i umurü’l-cumhur bi’r-rey’i’s-sâ’ib, mütemmim-i mehammi’l-enâm bi’l-fikri’s-sâkıb, müteessis-i cenâbı’d-devleti ve’l-ikbâl, muhassis-i erkânı’s-saltanatı ve’l-iclâl el-mahfûz bi-sunûfi’l-avaṣıfi’l-meliki’l-a‘lâ vezîr-i a‘zam Paşa.
Ma‘zûl Sadrazam	Görevden alınmış eski sadrazam için kullanılan elkab.	Düstur-ı mükerrem ve muazzam, müşîr-i müfahham ve muhterem, nizâmü’d-devlem, müdebbir-i umûrü’l-cumhûr bi’l-fikri’s-sâkıb, mütemmim-i mehammi’l-enâm bi’r-rey’i’s-sâ’ib, mümehhid-i binyânî’d-devleti ve’l-ikbâl, müceyyid-i erkânı’s-sa‘âdeti ve’l-iclâl, el-mahfûz bi-sunûf-i avâtıf-ı meliki’l-a‘lâ hâlâ … Vâlisi sadr-ı esbak vezirim … Paşa
Beylerbeyi (vezir rütbesiyle)	Büyük eyaletlerin yüksek dereceli yöneticisi.	Düstur-ı mükerrem, müşîr-i müfahham, nizâmü’d-devlem, müdebbir-i umûrü’l-cumhûr bi’l-fikri’s-sâkıb, mütemmim-i mehammi’l-enâm bi’r-rey’i’s-sâ’ib, mümehhid-i binyânî’d-devleti ve’l-ikbâl, müseyyid-i erkânı’s-sa‘âdeti ve’l-iclâl, el-mahfûz bi-sunûf-ı avâtıf-ı meliki’l-a‘lâ … hâlâ … Vâlisi olan / muhafazasinda olan vezirim Paşa
Beylerbeyi (vezir olmayan)	Vezirlik makamında olmayan beylerbeyler için.	Emîrü’l-ümerâü’l-kirâm, kebîrü’l-küberâü’l-fihâm zî’l-kadr ve’l-ihtirâm, sâhibü’l-izzet ve’l-ihtisâm el-muhtass bi-mezîd-i inâyeti’l-meliki’l-a‘lâ … Beglerbegisi
Sancakbeyi	Osmanlı’da bir sancağın yöneticisi.	Kıdvettü’l-ümerâi’l-kirâm, umdetü’l-küberâi’l-fihâm zî’l-kadr ve’l-ihtirâm, sâhibii’l-izzî ve’l-ihtişâm el-muhtass bi-mezîd-i inâyeti’l-meliki’l-a‘lâm
Defterdar	Mali işlerden sorumlu üst düzey görevli.	İftihârü’l-ümerâ ve’l-ekâbir, muhtârü’l-küberâ ve’l-mefâhir, müstecmî‘i’l-cemî‘ii’l-me‘âlî ve’l-mefâhir zî’l-kadrı’l-etemm ve’l-sadrı’l-ekrem el-muhtass bi-mezîd-i inâyeti’l-meliki’l-bârî Hazine-i Âmiremin defterdarı

Görev	Açıklama	Elkab
Yeniçeri Ağası	Yeniçeri Ocağı’nın en yüksek komutanı.	İftihârü’l-emâcîd ve’l-ekârim, câmi‘i’l-mehâmid ve’l-mekârim el-muhtass bi-mezîd-i inâyeti’l-meliki’d-dâim
Bâbüssaâde Ağası	Sarayın iç hiyerarşisinde önemli konuma sahip ağalardan biri.	İftihârü’l-havâss ve’l-mukarrebin, mu‘temedü’l-mülûk ve’s-selâtîn, muhtârü’l-izzi ve’t-temkîn bi’l-fi‘il Bâbı’s-sa‘âdetim ağası … Ağa
Kapı Ağası	Çeşitli iç hizmetlerde görevli yüksek rütbeli saray görevlisi.	Mefâhirü’l-havâss ve’l-mukarribîn, mu‘temedü’l-mülûk ve’s-selâtîn, sâhibü’l-izzi ve’t-temkîn zî’l-kadrı’r-refî‘ ve’l-izz-i menî‘, müzhir-i eltaf-ı aliyye-i şâhî, menzâr-ı enzâr-ı lütuf-ı şehinşâhî li-davâmi kadrîhim el-âlî mütedâliyye fi’l-eyyâm ve’l-leyâlî
Reisülküttab	Divan kalemlerinin en yetkili yazı işleri sorumlusu.	İftihârü’l-edlî ve’l-e‘zâm, muhtârü’l-ahâlî ve’l-ekârim el-muhtass bi-mezîd-i inâyeti’l-meliki’d-dâim

Görev	Açıklama	Elkab
Şeyhülislâm	Osmanlı’da en yüksek dinî otorite.	A‘lemü’l-ulemâi’l-mütebahhirîn, efdalü’l-fuzalâi’l-müteverri‘în, yenbâ‘u’l-fazl ve’l-yakîn, vâris-i ulûmi’l-enbiyâ ve’l-mürselîn, keşşâfü müşkilâti’d-dîniyye, hâllü’l-mu‘azzalâti’l-yakîniyye, miftâhu künûzi’l-hakâik, misbâhu rumûzi’d-dekâik, el-mahfûz bi-sunûf-i avâtıf-ı meliki’l-a‘lâ Şeyhü’l-İslâm ve müftî’l-enâm olan Mevlânâ …
Kazasker	Şeyhülislâmdan sonra ilmiyye sınıfının ikinci derecedeki yüksek yargı görevlisi.	A‘lemü’l-ulemâi’l-mütebahhirîn, efdalü’l-fuzalâi’l-müteverri‘în, yenbâ‘u’l-fazl ve’l-yakîn, keşşâfü’l-müşkilâti’d-dîniyye, hâllü’l-mu‘azzalâti’l-yakîniyye, misbâhu rumûzi’l-hakâik, miftâhu künûzi’d-dekâik, el-mahfûz bi-sunûf-i avâtıf-ı meliki’l-a‘lâ Mevlânâ Kâdıasker
Kadı	Osmanlı’da şehir ve kasabalarda adlî ve idarî yetkiye sahip hâkim.	Akzâ-yı kudâti’l-müslimîn, evlâd-ı vilâyeti’l-muvahhidîn, ma‘denü’l-fazl ve’l-yakîn, hüccetü’l-hakk ‘ale’l-halki ecma‘în, vâris-i ulûmi’l-enbiyâ ve’l-mürselîn, el-muhtass bi-mezîd-i inâyeti’l-meliki’l-mu‘în Mevlânâ … Kadısı
Naib (Kadı Naibi)	Kadıların vekili olarak görev yapan alt derecedeki hâkim.	Kıdvettü’n-nüvvâbi’l-müteserri‘în … kazasında nâibü’s-ser‘ olan Mevlânâ …

Görev	Açıklama	Elkab
Erdel Kralı	Osmanlı’ya bağlı Hristiyan hükümdar.	Mefâhirü’l-ümerâi’l-milleti’l-Mesîhiyye, merdâü’l-küberâi’t-tâifeti’n-Nasrâniyye / İşeviye Saz begleri …
Erdel Saz Begi	Vilâyet-i Erdel’de Sas ve Sikulât tâifesinin ileri geleni.	Mefâhirü’l-a‘yâni’l-milleti’l-Mesîhiyye Saz begleri / Vilâyet-i Erdel’de vâki‘ olan Sas ve Sikulât tâifesinin a‘yânı
Zeben Begi	Erdel bölgesinde tanınan Hristiyan beylerinden biri.	Kıdvettü’l-ümerâi’l-milleti’l-Mesîhiyye, umdetü’l-küberâi’t-tâifeti’l-Hristiyye Zeben Begi
Boğdan Voyvodası	Boğdan bölgesinin Hristiyan yöneticisi.	İftihârü’l-ümerâi’l-milleti’l-Mesîhiyye, muhtârü’l-küberâi’t-tâifeti’n-Nasrâniyye Boğdan Voyvodası …
Eflak Voyvodası	Osmanlı’ya tâbi Eflak yöneticisi.	Kıdvettü’l-ümerâi’l-milleti’l-Mesîhiyye hâlâ Boğdan / Eflak voyvodası …