Osmanlı Elkabları Kategorileri
Bu bölüm, unvanları sınıflara ayırarak kolay erişim ve karşılaştırma imkânı sunar.
Kullanıcıların tarihî unvanları anlamasını ve keşfetmesini amaçlar.
Osmanlı Devleti’nde elkap, yüksek rütbeli devlet adamları, askerî komutanlar, ilmiye mensupları ve önemli şahsiyetler için kullanılan resmî ve ihtiram dolu unvanlardır. Bu unvanlar, kişilerin makamını, görevini ve padişah nezdindeki itibarını yansıtan anlam yüklü ve edebî ifadelerdir.
Elkaplar sadece süsleyici ifadeler değil; aynı zamanda hiyerarşiyi, resmî protokolü ve toplumsal konumu belirten unsurlardır. Arapça ve Farsça’dan gelen zarif deyimlerle oluşturulmuş bu unvanlar, göreve, dine ve bölgeye göre değişiklik gösterirdi.
Bu uygulama, Osmanlı arşivlerinde yer alan bu tarihî elkabları derli toplu bir şekilde sunmayı, kolayca keşfetmeyi ve araştırmayı amaçlamaktadır.
| Görev | Açıklama | Elkab |
|---|
Osmanlı Elkabları Kategorileri
Askerî Elkab
Gayrimüslimlere Mahsus
İdarî Elkab
İlmiyye Elkab
| Görev | Açıklama | Elkab |
|---|---|---|
| Yeniçeri Ağası | Yeniçeri Ocağı'nın en yüksek komutanı. | İftihârü’l-emâcîd ve’l-ekârim, câmi‘i’l-mehâmid ve’l-mekârim el-muhtass bi-mezîd-i inâyeti’l-meliki’d-dâim |
| Bâbüssaâde Ağası | Sarayın iç hiyerarşisinde önemli konuma sahip ağalardan biri. | İftihârü’l-havâss ve’l-mukarrebin, mu‘temedü’l-mülûk ve’s-selâtîn, muhtârü’l-izzi ve’t-temkîn bi’l-fi‘il Bâbı’s-sa‘âdetim ağası … Ağa |
| Kapı Ağası | Çeşitli iç hizmetlerde görevli yüksek rütbeli saray görevlisi. | Mefâhirü’l-havâss ve’l-mukarribîn, mu‘temedü’l-mülûk ve’s-selâtîn, sâhibü’l-izzi ve’t-temkîn zî’l-kadrı’r-refî‘ ve’l-izz-i menî‘, müzhir-i eltaf-ı aliyye-i şâhî, menzâr-ı enzâr-ı lütuf-ı şehinşâhî li-davâmi kadrîhim el-âlî mütedâliyye fi’l-eyyâm ve’l-leyâlî |
| Reisülküttab | Divan kalemlerinin en yetkili yazı işleri sorumlusu. | İftihârü’l-edlî ve’l-e‘zâm, muhtârü’l-ahâlî ve’l-ekârim el-muhtass bi-mezîd-i inâyeti’l-meliki’d-dâim |
| Görev | Açıklama | Elkab |
|---|---|---|
| Erdel Kralı | Osmanlı’ya bağlı Hristiyan hükümdar. | Mefâhirü’l-ümerâi’l-milleti’l-Mesîhiyye, merdâü’l-küberâi’t-tâifeti’n-Nasrâniyye / İşeviye Saz begleri … |
| Erdel Saz Begi | Vilâyet-i Erdel’de Sas ve Sikulât tâifesinin ileri geleni. | Mefâhirü’l-a‘yâni’l-milleti’l-Mesîhiyye Saz begleri / Vilâyet-i Erdel’de vâki‘ olan Sas ve Sikulât tâifesinin a‘yânı |
| Zeben Begi | Erdel bölgesinde tanınan Hristiyan beylerinden biri. | Kıdvettü’l-ümerâi’l-milleti’l-Mesîhiyye, umdetü’l-küberâi’t-tâifeti’l-Hristiyye Zeben Begi |
| Boğdan Voyvodası | Boğdan bölgesinin Hristiyan yöneticisi. | İftihârü’l-ümerâi’l-milleti’l-Mesîhiyye, muhtârü’l-küberâi’t-tâifeti’n-Nasrâniyye Boğdan Voyvodası … |
| Eflak Voyvodası | Osmanlı’ya tâbi Eflak yöneticisi. | Kıdvettü’l-ümerâi’l-milleti’l-Mesîhiyye hâlâ Boğdan / Eflak voyvodası … |
| Görev | Açıklama | Elkab |
|---|---|---|
| Sadrazam | Osmanlı devletinin en yüksek idarî makamı. | Düstur-ı ekrem, müşîr-i efham, nizamü’t-timâm, enîsü’d-devleti’l-kâhire, celîsü saltanatı’z-zâhire, müdebbir-i umurü’l-cumhur bi’r-rey’i’s-sâ’ib, mütemmim-i mehammi’l-enâm bi’l-fikri’s-sâkıb, müteessis-i cenâbı’d-devleti ve’l-ikbâl, muhassis-i erkânı’s-saltanatı ve’l-iclâl el-mahfûz bi-sunûfi’l-avaṣıfi’l-meliki’l-a‘lâ vezîr-i a‘zam Paşa. |
| Ma‘zûl Sadrazam | Görevden alınmış eski sadrazam için kullanılan elkab. | Düstur-ı mükerrem ve muazzam, müşîr-i müfahham ve muhterem, nizâmü’d-devlem, müdebbir-i umûrü’l-cumhûr bi’l-fikri’s-sâkıb, mütemmim-i mehammi’l-enâm bi’r-rey’i’s-sâ’ib, mümehhid-i binyânî’d-devleti ve’l-ikbâl, müceyyid-i erkânı’s-sa‘âdeti ve’l-iclâl, el-mahfûz bi-sunûf-i avâtıf-ı meliki’l-a‘lâ hâlâ … Vâlisi sadr-ı esbak vezirim … Paşa |
| Beylerbeyi (vezir rütbesiyle) | Büyük eyaletlerin yüksek dereceli yöneticisi. | Düstur-ı mükerrem, müşîr-i müfahham, nizâmü’d-devlem, müdebbir-i umûrü’l-cumhûr bi’l-fikri’s-sâkıb, mütemmim-i mehammi’l-enâm bi’r-rey’i’s-sâ’ib, mümehhid-i binyânî’d-devleti ve’l-ikbâl, müseyyid-i erkânı’s-sa‘âdeti ve’l-iclâl, el-mahfûz bi-sunûf-ı avâtıf-ı meliki’l-a‘lâ … hâlâ … Vâlisi olan / muhafazasinda olan vezirim Paşa |
| Beylerbeyi (vezir olmayan) | Vezirlik makamında olmayan beylerbeyler için. | Emîrü’l-ümerâü’l-kirâm, kebîrü’l-küberâü’l-fihâm zî’l-kadr ve’l-ihtirâm, sâhibü’l-izzet ve’l-ihtisâm el-muhtass bi-mezîd-i inâyeti’l-meliki’l-a‘lâ … Beglerbegisi |
| Sancakbeyi | Osmanlı’da bir sancağın yöneticisi. | Kıdvettü’l-ümerâi’l-kirâm, umdetü’l-küberâi’l-fihâm zî’l-kadr ve’l-ihtirâm, sâhibii’l-izzî ve’l-ihtişâm el-muhtass bi-mezîd-i inâyeti’l-meliki’l-a‘lâm |
| Defterdar | Mali işlerden sorumlu üst düzey görevli. | İftihârü’l-ümerâ ve’l-ekâbir, muhtârü’l-küberâ ve’l-mefâhir, müstecmî‘i’l-cemî‘ii’l-me‘âlî ve’l-mefâhir zî’l-kadrı’l-etemm ve’l-sadrı’l-ekrem el-muhtass bi-mezîd-i inâyeti’l-meliki’l-bârî Hazine-i Âmiremin defterdarı |
| Görev | Açıklama | Elkab |
|---|---|---|
| Şeyhülislâm | Osmanlı’da en yüksek dinî otorite. | A‘lemü’l-ulemâi’l-mütebahhirîn, efdalü’l-fuzalâi’l-müteverri‘în, yenbâ‘u’l-fazl ve’l-yakîn, vâris-i ulûmi’l-enbiyâ ve’l-mürselîn, keşşâfü müşkilâti’d-dîniyye, hâllü’l-mu‘azzalâti’l-yakîniyye, miftâhu künûzi’l-hakâik, misbâhu rumûzi’d-dekâik, el-mahfûz bi-sunûf-i avâtıf-ı meliki’l-a‘lâ Şeyhü’l-İslâm ve müftî’l-enâm olan Mevlânâ … |
| Kazasker | Şeyhülislâmdan sonra ilmiyye sınıfının ikinci derecedeki yüksek yargı görevlisi. | A‘lemü’l-ulemâi’l-mütebahhirîn, efdalü’l-fuzalâi’l-müteverri‘în, yenbâ‘u’l-fazl ve’l-yakîn, keşşâfü’l-müşkilâti’d-dîniyye, hâllü’l-mu‘azzalâti’l-yakîniyye, misbâhu rumûzi’l-hakâik, miftâhu künûzi’l-dekâik, el-mahfûz bi-sunûf-i avâtıf-ı meliki’l-a‘lâ Mevlânâ Kâdıasker |
| Kadı | Osmanlı’da şehir ve kasabalarda adlî ve idarî yetkiye sahip hâkim. | Akzâ-yı kudâti’l-müslimîn, evlâd-ı vilâyeti’l-muvahhidîn, ma‘denü’l-fazl ve’l-yakîn, hüccetü’l-hakk ‘ale’l-halki ecma‘în, vâris-i ulûmi’l-enbiyâ ve’l-mürselîn, el-muhtass bi-mezîd-i inâyeti’l-meliki’l-mu‘în Mevlânâ … Kadısı |
| Naib (Kadı Naibi) | Kadıların vekili olarak görev yapan alt derecedeki hâkim. | Kıdvettü’n-nüvvâbi’l-müteserri‘în … kazasında nâibü’s-ser‘ olan Mevlânâ … |